"Het is de martiale atmosfeer in de dojo die studenten in staat stelt praktisch toepasbare vaardigheden te ontwikkelen en die het niveau van training verhoogt tot voorbij dat van een trainingsmethode die vooral op gezondheid gericht is."
[Dit is een ingekorte versie van een artikel van Stanley Pranin.]
De populariteit van aikido zowel in Japan als daarbuiten dateert van na de Tweede Wereldoorlog. Vooral de vroege studenten van Morihei Ueshiba, zoals Koichi Tohei, Kisshomaru Ueshiba, Gozo Shioda, Kenji Tomiki en anderen, op hun beurt gevolgd door hun eigen leerlingen, waren verantwoordelijk voor de groei van aikido op een internationale schaal.
Welke factoren zijn verantwoordelijk voor de brede aantrekkingskracht van aikido? Veel mensen die aikido voor het eerst zien, noemen de schoonheid en gratie van aikido-technieken. De aanvaller wordt geworpen op een manier die bijna moeiteloos lijkt terwijl hij/zij van de ontmoeting geen letsel overhoudt. De belofte van een zelfverdedigingskunst die het individu beschermt terwijl de aanvaller ook niets overkomt is een aantrekkelijk concept in een wereld waar conflicten nog steeds aan de orde van dag zijn. Aikido's ethische basis spreekt ook het menselijk overlevingsinstinct aan. En tot slot biedt aikido een uniek alternatief voor de gewelddadige technieken van andere krijgskunsten, technieken die vaak morele verontwaardiging oproepen.
Op het lichamelijke vlak heeft aikido veel te bieden voor mensen die bewust met hun gezondheid bezig zijn. Alles bij elkaar genomen, zijn de voordelen van goede warming-up, rekoefeningen, werp- en roltechnieken aanzienlijk. Veel aikidoka hebben serieuze lichamelijke veranderingen ondergaan gedurende hun aikido-training,en hebben een gezondere levensstijl ontwikkeld.
De sfeer die in aikido-dojo's ontstaat, is ook een belangrijk onderdeel van de ervaring die aikidoka hebben tijdens de training. Aikido trekt mensen van alle leeftijden aan. Verder gaan mensen die aikido trainen, er langer mee door dan beoefenaren van andere krijgskunsten, die vooral op competitie gericht zijn en een jonger publiek aanspreken. Aikido heeft ook een hoger percentage vrouwelijke deelnemers dan welke andere krijgskunst dan ook. Dit alles draagt bij aan een sterk gevoel van gemeenschap. Voor veel aikido-leerlingen is de dojo een verlengstuk of zelfs een vervanging van hun gezin of familie.
Ondanks alle voordelen van aikido-training, heeft deze krijgskunst nog niet zijn grote potentieel gerealiseerd als een maatschappelijke kracht om harmonie tussen mensen te bevorderen. Hoewel de relatie misschien niet meteen duidelijk is, denk ik dat dit wordt veroorzaakt doordat aikido is losgeraakt van wortels in de krijgskunsten (martial arts). Het is de martiale atmosfeer die studenten in staat stelt praktisch toepasbare vaardigheden te ontwikkelen en die het niveau van training verhoogt tot voorbij dat van een trainingsmethode die vooral op gezondheid is gericht. De verwaarlozing van de martiale kant van aikido kan deels door historische omstandigheden worden verklaard.
De Japanse samenleving in de periode na 1945 verwierp de militaristische mentaliteit die had geleid tot Japan's betrokkenheid bij de Tweede Wereldoorlog. In dit klimaat, waar de beoefening van krijgskunsten jarenlang verboden was, is de martiale aard van aikido onderdrukt. Daarom is dat wat overbleef van de krijgskunst die door honderdduizenden beoefenaren werd omarmd nogal verschillend van het oorspronkelijke concept van de grondlegger (Morihei Ueshiba) - op enkele uitzonderingen na. De aikido-technieken behielden alleen de uiterlijke vorm van een krijgskunst en werden beoefend in een omgeving die martiale intensiteit miste. Laten we eens kijken naar enkele van de factoren die ertoe leidden dat aikido als krijgskunst tekort schiet.
De wortel van het probleem zoals ik dat zie ligt in de zwakke aanvallen die tegenwoordig gangbaar zijn in aikido-dojo's. Leerlingen krijgen zelden training in hoe ze een effectieve aanval kunnen inzetten, of dat nu slaan of pakken is, of (minder gebruikelijk) klemmen, verwurgingen en trappen. De situatie wordt verergerd doordat de aanval vaak intentie of focus mist. De afwezigheid van een duidelijke intentie aan de kant van de aanvaller beinvloedt zijn/haar mentale toestand en die van de persoon die de aikido-techniek uitvoert. Beide kanten kennen - op zijn minst onbewust - het minimale risico op blessure tijdens de training onder deze omstandigheden. Om die reden is de gerichte mind-set die nodig is voor het ontwikkelen van realistische zelfverdedigings-vaardigheden niet aanwezig in de training.
Als je Ueshiba's aikido bestudeert, zal je opvallen dat hij nadruk legde op atemi (preventieve slagen) en kiai (explosieve schreeuwen) als een integraal onderdeel van de technieken. Je kunt zelfs in films uit zijn laatste jaren, toen zijn aikido veel minder fysiek geworden was, zien dat hij atemi en kiai uitvoert.
Atemi en kiai gaan hand in hand en zijn belangrijke hulpmiddelen voor het stoppen of ombuigen van de intentie van de aanvaller en hem succesvol uit balans te brengen. Zelfs als niet werkelijk een fysieke slag wordt toegepast, is een mentale toestand die de aanval voorkomt of verstoort een vitaal onderdeel van de mind-set van aikido. Maar tegenwoordig laten leraren in veel dojo's het gebruik van atemi of kiai zich negatief uit over atemi en kiai, die worden gezien als ruwe, geweldddadige middelen die geen plaats hebben in een 'kunst van harmonie'. Deze veel voorkomende misvatting getuigt van een gebrek aan begrip van de martiale oorsprong van aikido, en het gedachtengoed van Ueshiba.
De combinatie van zwakke aanvallen, en het ontbreken van atemi en kiai in aikidotraining leiden er onvermijdelijk toe dat aikidoka technieken uitvoeren zonder de aanvaller uit balans te brengen. Het is lastig de aanvaller te controleren wanneer deze niet met volledige inzet aanvalt en voorkennis heeft van de techniek. Dit introduceert een kunstmatig element van afspraken vooraf in de interactie tussen nage en uke, en resulteert in een trainingsatmosfeer die fundamenteel verschilt van de intensiteit van een realistische confrontatie.
Als je traint zoals hierboven beschreven, leidt dat in alle gevallen tot slordige en onnauwkeurige uitvoering van worpen en klemmen. Omdat nage geen volledige controle van de aanvaller bereikt, is het voor nage vaak noodzakelijk om terug te vallen op fysieke kracht om de techniek af te ronden. Dit leidt tot botsing en verhoogt het risico op blessures.
Een ander scenario is dat geen van de twee partners de techniek serieus uitvoert en dat de wisselwerking tussen hen beiden voornamelijk vooraf afgesproken choreografie is.
Wanneer aikidoka trainen in een omgeving waarin de krijgskunstige scherpte ontbreekt en waarin niet wordt vastgehouden aan de principes van goed trainen, vertraagt dat vanzelfsprekend hun ontwikkeling. Erger nog, aikidoka die zo hebben getraind, koesteren soms de illusie (ten onrechte) dat hun technieken zullen werken in realistische situaties.
Ik vermoed dat een bepaald deel van de aikido-populatie instemt met bovenstaande opmerkingen. Bij het volgende onderwerp zal dat minder het geval zijn.
In mijn 40 jaar van betrokkenheid bij aikido heb ik talloze leraren gezien die na een periode van lichamelijke fitheid overgaan in een toestand van afnemende gezondheid en, in het geval van sommigen, een vroegtijdige dood. Al te vaak hebben ze het onvermijdelijke verouderingsproces versneld door slechte keuzes op het gebied van levensstijl. Naarmate hun lichamen ouder worden, passen leraren hun technieken aan om te compenseren voor hun lichamelijke kwalen en verminderd bewegingsvermogen. Bovendien stoppen ze met het trainen op de manier van geven-en-nemen, waarbij de rollen van uke en nage worden afgewisseld. Ze worden 'leraren', maar houden op om zelf 'beoefenaar' te zijn op de manier waarop ze zelf trainden in de beginjaren van hun eigen training.
Wanneer leraren stoppen met de normale manier van aikido-training (met partners), al dan niet bewust, heeft dat vergaande gevolgen voor hun aikido-carrière. Door niet langer mee te doen met warming-up, rollen en vallen, ondermijnen ze hun lichamelijke conditie en flexibiliteit. Uitsluitend focussen op het uitvoeren van aikidotechnieken draagt bij aan een algemene verzwakking van de lichamelijke conditie, en lokt blessures uit.
Omdat leraren, voorbij een bepaald punt in hun ontwikkeling, zelden oefenen met hun collega's, leggen ze een kunstmatige begrenzing op aan hun eigen ontwikkeling, omdat ze de groep trainings-partners beperken tot hun eigen studenten, die bijna altijd van een lager niveau zijn.
Door de slechte trainingsgewoonten te corrigeren, kunnen we de krijgskunstige aard van aikido herstellen, in overeenstemming met de visie van O-sensei. Hieronder geef ik een lijst van concrete stappen die we kunnen nemen om een revolutie in aikido-training te bewerkstelligen en het enorme potentieel van aikido te herstellen als een kracht voor maatschappelijke verbetering.
Op de eerste plaats zouden leraren hun leerlingen moeten bijbrengen hoe ze effectief en met maximale intentie een aanval plaatsen. Dit zou kunnen betekenen dat leraren zich moeten verdiepen in enkele andere krijgskunsten om zelf de noodzakelijke vaardigheden op te doen.
Welke vormen van aanval zouden moeten worden ingevoerd in de dojo? Dit is een persoonlijke beslissing van de kant van de instructeur die de dojo leidt. Ik denk dat je stoot-technieken uit karate, boksen en andere systemen in overweging zou moeten nemen.
Leraren zouden leerlingen ook bekend moeten maken met trap-technieken, tenminste op een beginnend niveau. Hoewel deze niet zo vaak voorkomen als stoot-technieken, is het mogelijk dat je in een realistische situatie wordt geconfronteerd met trap-technieken.
Het aanleren van verdedigingen tegen trap-technieken helpt leerlingen ook om het probleem van 'tunnelvisie' te overkomen. Beginners hebben vaak de neiging om zich te concentreren op het overduidelijke begin van de aanval, meestal een pakking of een stoot, en negeren dan de mogelijkheid voor een tweede aanval. Wanneer leerlingen realiseren dat een andere aanval, bijvoorbeeld een trap, zou kunnen worden ingezet, vergroot dat hun alertheid.
Leren hoe om te gaan met een trap-techniek verbetert ook de vaardigheid om te vallen, omdat het vallen na een trap-techniek moeilijker en gevaarlijker is. Het is belangrijk om hierbij voorzichtig te werk te gaan, omdat het risico op blessures hoger is.
Binnen de bestaande aikido-systemen valt Yoseikan Aikido, ontwikkeld door Minoru Mochizuki, op omdat het een eclectische (gemengde) aanpak heeft, waarin elementen uit diverse krijgskunsten worden gecombineerd. Leerlingen in dit systeem krijgen eenvoudige vaardigheden op het gebied van karate, judo en wapens als onderdeel van hun training.
Verder zou je aanvallen met wapens kunnen introduceren, zowel scherpe als stompe wapens. Trainen met wapens is een nuttig hulpmiddel om het belang van ma-ai (afstand) in verschillende omstandigheden aan te leren, en biedt daarnaast andere voordelen. Het curriculum van Iwama-aikido, ontwikkeld door Morihiro Saito, is een voorbeeld van een systematische aanpak van wapentraining. [Noot van de vertaler: het curriculum van ki-aikido bestaat voor ongeveer een kwart uit wapentraining, ook met een systematische aanpak.]
Waneer je de kwaliteit van aanvallen verbetert, ontstaat er grotere focus tijdens de training en een atmosfeer van ernst en respect voor de partner. Het risico-element dat altijd in training van krijgskunsten aanwezig is, wordt onderkend en maatregelen worden genomen om blessures te vermijden.
Het gebruik van atemi en kiai zou opnieuw moeten worden ingevoerd en aangemoedigd in aikido-dojo's. Atemi en kiai zijn ontzettend belangrijk omdat ze het een aikidoka mogelijk maken om zich te verzetten tegen fysieke of getalsmatige overmacht in een realistische situatie. Het zijn waardevolle hulpmiddelen om een aanval te neutraliseren en de tegenstander uit balans te brengen. Ze zijn een voorbereiding voor de toepassing van aikido-technieken zonder kracht en tegen een zekere mate van weerstand.
Het zou mogelijk moeten zijn om atemi of kiai toe te passen op vrijwel ieder punt in een aikido-techniek, niet alleen aan het begin. Leerlingen zouden moeten worden begeleid om de opening bij de tegenstander te herkennen in alle omstandigheden. Shoji Nishio heeft atemi-vaardigheden tot een hoog niveau ontwikkeld en zijn aikido-methode is een waardevolle referentie.
Op een hoger niveau heeft atemi niet eens een fysieke vorm. Een beoefenaar van een krijgskunst kan het effect van atemi bereiken door middel van uitsluitend subtiele lichaamstaal, zolang een mind-set aanwezig is die de aanval voorkomt. Als je films van O-sensei zorgvuldig bekijkt, zul je zien hoe hij dit principe in praktijk brengt, en dat het een sleutelingredient is van de zogenaamde 'no touch'-technieken.
Een fundamenteel maar vaak verwaarloosd principe in aikido is het uit balans brengen van de aanvaller en de controle houden van het begin van de techniek tot het moment waarop je een worp op klem uitvoert. Ik heb vaak gezien dat leerlingen technieken worden aangeleerd waarbij de aanvaller eerst uit balans wordt gebracht maar die weer hervindt kort voor de worp!
Je hoeft niet meer te doen dan het zwaartepunt van uke te observeren om vast te stellen of zijn balans wel of niet is verstoord. Leerlingen zouden zich constant bewust moeten zijn van het zwaartepunt van hun partner om te bepalen of hun technieken effectief zijn.
Voordat ik dit onderwerp afsluit: wanneer je een aikido-demonstratie bijwoont, is het een interessante oefening om de beweging van uke te bekijken, in plaats van die van nage. Wanneer uke's balans wordt gecontroleerd gedurende de hele techniek, kijk je naar een demonstratie van een echte meester.
Andere gebieden die vaak worden verwaarloosd in aikido-training zijn correcte houding en ademhaling. Nage zou een goede houding moeten ontwikkelen en zijn evenwicht gedurende de hele techniek moeten bewaren.
Tijdens de training in de dojo wordt zelden aandacht gegeven aan de ademhaling. Door het ritme van je ademhaling te veranderen, is het mogelijk om een ritme van bewegen te ontwikkelen en te behouden waarmee je vermoeidheid tegengegaat en het ook makkelijker wordt om je kalmte te behouden onder de stress van een pittige training. Als je leert om je eigen ademhaling te observeren, leer je ook om die van de tegenstander te 'lezen'. Dit is nuttig om het moment en de intentie van de aanval waar te nemen voordat de aanval zich fysiek manifesteert.
De meest voorkomende redenen voor aikido-leraren om niet meer mee te doen met de gebruikelijke dojo-training zijn de lichamelijke achteruitgang als gevolg van ouder worden en het stapelen van blessures. Het is zeker niet voor iedereen mogelijk om te ontsnappen aan de effecten van de tijd en de lichamelijke slijtage ten gevolge van serieuze aikido-training.
Nu ik dit gezegd heb: er is niets dat docenten tegenhoudt om te trainen binnen hun individuele grenzen en in hun eigen tempo. Het belangrijkste is om regelmatig rekoefeningen, warming-up en rollen te blijven oefenen. Je doet het of je doet het niet!
Morihei Ueshiba handhaafde zijn souplesse nog toen hij voorbij de 80 was; hij was zelfs in staat om een spagaat te doen! Ook kun je op films zien dat hij, op 79-jarige leeftijd, als uke valt terwijl hij traint met kinderen.
In veel kobujutsu-scholen is het de gewoonte voor de leraar en senior-leerlingen om de rol van aanvaller te nemen en te rollen of te vallen wanneer een junior-leerling een techniek uitvoert. Ga maar eens kijken bij een demonstratie van een klassieke krijgskunst. Stel je je eens voor hoe het de zaken zou veranderen wanneer hoog gegradueerde aikido-instructeurs in staat waren om te rollen en te vallen tijdens demonstraties en dat ook daadwerkelijk deden! Zou er een nog betere manier voor leraren zijn om de ontwikkeling van hun leerlingen te versnellen?
Ik geloof oprecht dat het mogelijk is om tien goede jaren toe te voegen aan je eigen aikido-carrière door de aanpak over te nemen die ik hierboven voorstel.
Een van de andere stappen die zowel leraren als leerlingen zouden moeten overwegen, is het trainen in andere krijgskunsten. Ook hier kunnen we kijken naar het voorbeeld van O-sensei, die zijn leven lang andere krijgskunsten heeft bestudeerd. Verder heeft hij het huwelijk van zijn dochter met een beroemde kendo-expert gearrangeerd en liet hij een kendo-groep trainen in de oude Kobukan-dojo in Tokyo. Toen hij 54 was, schreef Morihei Ueshiba zich in als leerling van de Kashima Shinto-ryu, een klassieke school met een eeuwenlange traditie. Hij ontleende veel uit het curriculum van de Kashima Shinto-ryu voor de ontwikkeling van zijn bokken-technieken (aiki-ken). O-sensei nodigde ook meesters van andere krijgskunsten uit in de Aikikai Honbu-dojo om demonstraties te geven. Hij was altijd bereid om 'technieken te stelen' van andere deskundigen door middel van scherpe observatie.
Ik heb geprobeerd om uit te leggen dat wat wordt gezien als 'modern aikido' eigenlijk een aanpassing is van het oorsponkelijke aikido van Morihei Ueshiba. Als gevolg van de verspreiding van aikido in Japan en het buitenland na de Tweede Wereldoorlog en het verstrijken van meer dan vijf decennia, worden de gewijzigde vormen van aikido als de norm beschouwd. De meeste aikidoka nemen aan dat deze nieuwe benaderingen de bedoeling van Ueshiba weerspiegelen, terwijl dat voor een groot deel niet het geval is. Het merendeel van de hedendaagse kritiek op aikido ontstaat omdat de moderne vormen van aikido zijn afgedwaald van de belangrijkste concepten van Ueshiba. De suggesties in dit artikel zouden, indien aangenomen door een groot deel van de aikido-populatie, kunnen leiden tot een belangrijke verandering in de kwaliteit van de krijgskunst aikido en de manier waarop aikido door sceptische buitenstaanders wordt waargenomen.
(vertaling: Nico Poppelier)